ЯҢАЛЫКЛАР

Иштуган мәдәният йорты, китапханә белгечләре белән берлектә, «Үзеңнән иртәгәге көнне урлама» дип аталган сәламәтлек дәресе уздырды. Кеше тормышында гадәтләр, үз исемнәрен тулысынча аклап, файдалы һәм зарарлы гадәтләр дигән мөһим рольне уйныйлар. Чарада балаларга тискәре тәртипнең куркынычлыгы турында искә төшердек, наркомания һәм тәмәке тартуның коточкыч нәтиҗәләре турында сөйләдек. Чарада булган һәркем, кечкенәдән алып барылырга тиешле, сәламәт яшәү рәвеше файдасына дөрес нәтиҗә ясады. Сәламәтлек дәресенең нәтиҗәсе булып үз тормыш корабын булдыру булды, анда балалар теләкләрдән коллаж урнаштырдылар.

Иштуган авыл мәдәният йорты һәм китапханә белгечләре «Терроризм бүген» дип исемләнгән дәрес – кисәтү үткәрделәр. Дәреснең максаты балаларга терроризм һәм аның күренешләре турында күзаллау бирү, террорчылар корбаны булу ихтималын киметүче саклык чараларын даими үтәү зарурлыгына инандыру, террорчылык акты вакытында үз-үзеңне тоту кагыйдәләренә өйрәтү иде. Чара барышында катнашучылар терроризмның килеп чыгу сәбәпләрен ачыклады, аның төрләре турында белде, террорчылык акты вакытында янаган төрле хәлләр турында фикер алышты. Балалар терроризмның, чыннан да, нәфрәт һәм усаллыкка, ә кайчагында сукырлыкка нигезләнгән ахмаклык булуына тагын бер кат инандылар. Яшусмерләр терроризмга каршы көрәшнең иң мөһим факторы хокук саклау органнары һәм махсус хезмәтләр чаралары белән беррәттән һәрберебезнең бу куркыныч вакытында үз-үзләрен дөрес тота белүе дигән нәтиҗәгә килделәр.

Иштуган мәдәният йорты һәм китапханәсе белгечләре балалар өчен «Кулларда дөнья» конкурсын үткәрде. Һәрбер катнашучы үз кулын кәгазьгә төшерде. Балаларга кулларын гуашь белән буяу, аннары кәгазьдә эз ясау бик ошады. Алар, чын күңелдән, бу шөгыльдән зур рәхәтлек алдылар. Балалар үзләренең иҗатын карандашлар, буяулар, фломастерлар белән сурәтләделәр. Һәр рәсем үзенчә матур булып чыкты - чәчәкләр белән, якты кояш белән, утрау белән. Балалар тырыштылар, бер-берсенә ярдәм иттеләр, матур һәм уникаль булган рәсемнәр ясадылар.

Иштуган мәдәният йорты һәм китапханә белгечләре Тукай урамында "Кичке моңнар" урам концертын үткәрделәр. Тамашачыларга уңай кәефне үзешчән сәнгать эшчәнлегендә катнашучылар, Саба районының күрше Шекше һәм Пүкәл авылларыннан чакырылган кунаклар бүләк итте. Башкаручыларның осталыгы, халыкның ярдәмчеллеге һәм кызыксынуы аркасында, концерт тамашачылар өчен дә, артистлар өчен дә чын бәйрәмгә әверелде. Очрашуның беренче минутларыннан ук җылы дуслык атмосферасы урнашты. Башкача әйткәндә, артистлар чын күңелдән үзләренең осталыклары белән генә түгел, ә күңел җылысы белән дә уртаклаштылар. Берничә җыр башкарганнан соң, тыңлаучылар бер урында утыра алмый бии башладылар. Тамашачыларның кәефен яраткан җырлары һәм шаяртулары күтәрде. Алар сәламәтлек, бәхет һәм иминлек теләүләрен рәхмәт белән кабул иттеләр һәм һәр чыгышны көчле алкышлар белән каршы алдылар. Концерт программасы элеккеге  дусларча очрашуны хәтерләтте. Концерт дәвамында җырлар, шигырьләр, юмор һәм бию яңгырады. Концерт программасын халык уеннары һәм дискотека дәвам итте. Канәгать тамашачылар озак вакыт кадерле кунакларны җибәрмәделәр, яхшы кәефләре өчен рәхмәт белдерделәр һәм иҗади уңышлар теләделәр.

ИШТУГАН МӘДӘНИЯТ ЙОРТЫ ҺӘМ КИТАПХАНӘ БЕЛГЕЧЛӘРЕ БИСТӘ ХАЛКЫНА АЛТЫН УРДАНЫҢ БОЛГАР УЛУСЫНЫҢ ИҢ ЭРЕ ТОРАК ПУНКТЛАРЫНЫҢ БЕРСЕ БУЛГАН БОЛГАРГА КЫЗЫКЛЫ ЭКСКУРСИЯ ОЕШТЫРДЫЛАР.

БЕЗНЕҢ КӨННӘРДӘ АНЫ АЛТЫН УРДА АРХИТЕКТУРАСЫНЫҢ ИҢ ТУЛЫ ҺӘЙКӘЛЛӘРЕ ИСЕМЛЕГЕНӘ КЕРТӘЛӘР. ШӘҺӘР ТЕРРИТОРИЯСЕНДӘ XXV ГАСЫР КОРЫЛМАЛАРЫ БАР, АЛАР АРАСЫНДА МАНАРАЛАР, ХАННАР КАБЕРЛЕГЕ, МАВЗОЛЕЙЛАР, МУНЧАЛАР, Һ.Б. 2014 ЕЛДАН БОЛГАР ТАРИХИ-АРХИТЕКТУРА КОМПЛЕКСЫ ЮНЕСКОНЫҢ БӨТЕНДӨНЬЯ МИРАСЫ ОБЪЕКТЛАРЫ ИСЕМЛЕГЕНДӘ БАР.

БОЛГАР ИСЛАМ МӘДӘНИЯТЕНЕҢ ИҢ ТӨНЬЯК ҮЗӘГЕ ҺӘМ ПЛАНЕТАДА XIIIXIV ГАСЫР ТАТАР ҺӘМ БОЛГАР АРХИТЕКТУРАСЫ ҺӘЙКӘЛЛӘРЕН КҮРЕРГӘ МӨМКИН БУЛГАН БЕРДӘНБЕР УРЫН БУЛЫП САНАЛА.

МОНДА КИЛГӘЧ, БЕЗГӘ БОРЫНГЫ УРАМНАРДА ЙӨРЕРГӘ, СЕРЛЕ ОБЪЕКТЛАРГА БАРЫРГА, ҮТКӘНДӘГЕ РИВАЯТЬЛӘР БЕЛӘН ТАНЫШЫРГА ҺӘМ, ӘЛБӘТТӘ, МАНАРАГА МЕНӘРГӘ НАСЫЙП БУЛДЫЮ, АННАН ИСКИТКЕЧ КҮРЕНЕШ АЧЫЛА,

МОНДА ҺӘР УРЫНДА ТАРИХ СУЛЫШЫ. КӨЧЛЕ БОЛГАР ДӘҮЛӘТЕ IXX ГАСЫРЛАРДА БАРЛЫККА КИЛӘ, Ә БОЛГАР АНЫҢ БАШКАЛАСЫ СТАТУСЫН ЙӨРТӘ. ГАРӘП ХӘЛИФӘЛЕГЕ ГАЛИМНӘРЕ БУ ИЛНЕ ТӨНЬЯК ДИП АТАГАННАР, УЛ КОРЪӘН ЯКТЫСЫ БЕЛӘН ЯКТЫРТЫЛГАН. 922 ЕЛДА БОЛГАРЛАР РӘСМИ РӘВЕШТӘ МӨСЕЛМАННАР БУЛАЛАР.

Әгәр дә бездән музейның нәрсә икәнен сорасалар, без аны үткәннәр белән очрашу урыны дип әйтер идек. Музейда безнең барлыкка килүебездән күпкә алдарак булган, элеккеге заманнардан калган һәм безнең көннәрдә зур тарихи һәм мәдәни кыйммәткә ия булган әйберләр саклана. Шуңа күрә музейга экскурсия алдыннан гадәти булмаган һәм үзенчәлекле нәрсә белән очрашу хисе барлыкка килә. Иштуган мәдәният йорты һәм китапханә белгечләре балалар белән ТР Кукмара районы Балды-Кня авылы музеенда булдылар. Авыл клубы хезмәткәре Айна апа безне каршы алды һәм ата-бабаларыбызның көнкүрешен аңларга һәм күрергә ярдәм иткән төрле экспозицияләр белән музей буйлап бик кызыклы һәм белемле экскурсия үткәрде. «Удмурт йорты»нда мичкә бәйле булган әйберләр - кочерга, борынгы савыт-саба белән таныштык. Көянтәләрне юкәдән, усактан, тал агачыннан ясаганнарын белдек, алар җиңел, сыгылмалы булуы белән аерылып тора, борынгы сәгатьләрне, савыт-сабаны күрдек. Балаларны үтүк, туку станогы, көянтә, борынгы кораллар, дага, урак кызыксындырды. Музейларда экспонатларга кагылырга ярамый, ләкин безнең балалар кагылып кына калмадылар, хәтта аларны хезмәттә дә сынап  карадылар. Иске җиһазлар кулланылыштан төшеп кала, ләкин аны белергә һәм сакларга кирәк. Балаларга халык мәдәнияте чыганаклары күрсәтеп, без аларның шәхесен үстерәбез.

Балалар рәхәтләнеп тыңладылар, экспонатларны кызыксынып карадылар һәм сораулар бирделәр, музейга барганга шатландылар. Күргән экспонатлардан күп тәэсирләр калды. Экскурсияләр тәмамлангач, без күргәзмә эшләре турында җентекләп сөйләгәннәре өчен рәхмәт белдердек һәм тагын килергә вәгъдә иттек.

Яшь барган саен тормышыбыз үзгәрә, сәламәтлегебезгә күбрәк вакыт багышлыйбыз. Сәламәтлек-төп проблемаларның берсе, аны хәл итү өчен кеше көчен дә, финансын да кызганмый. Гаҗәп тә түгел, сәламәт кешенең кулыннан бар да килә, бары тик чир килү белән кеше яхшы кәеф, көчле энергия, дәрт, авыруның булмавын зур бәхеткә тиңли һәм аны кире кайтару , саклау буенча төрле ысуллар куллана башлый. Шуңа күрә сәламәтлекне саклау өчен нәрсә кирәклеген белергә кирәк. Иштуган мәдәният йорты һәм китапханә белгечләре пенсия яшендәге авылдашлар өчен «Картлыкка каршы" дигән әңгәмә үткәрделәр. Очрашуга авыл фельдшерын чакырдылар. Ул сәламәт яшәү рәвеше нигезләре, кешегә сәламәт булу табигый һәм сәламәтлек авыруларның булмавы гына түгел, бу безнең тулы иминлегебез турында сөйләде. Мәсәлән, сәламәтлек торышы кешенең нинди яшәү рәвеше алып баруына, күп хәрәкәтләнүенә, физик күнегүләр ясавына бәйле. Очрашу барышында катнашучыларыбыз хәрәкәтнең тормыш булуын исбатладылар! Кунаклар координация конкурсында катнаштылар һәм биремнәрне үтәделәр. Шулай ук рухи һәм акыл үсеше дә, хәрәкәт һәм акылны даими күнектерү, олы яшьтә күп авырулардан качырга мөмкинлек бирә икәнен белдек.Катнашучылар хәтерне үстерү, вак моторика, фигураларны синхрон рәсем ясау буенча төрле конкурсларда үзләрен күрсәттеләр. Йомгаклап, китапханәче кадерле кунакларына бары тик актив тормыш позициясен сайлауларын, үзләрен яратуларын, үз сәламәтлекләрен күзәтүләрен һәм һәр иртә яңа көч һәм яхшы кәеф белән уянуларын теләде. Мондый чаралар кешеләрнең тормышларында сәламәтлекнең никадәр кыйммәт булуын аңлату өчен бик мөһим.

Кырмыскаларны Антарктидадан башка бөтен җирдә диярлек очратырга мөмкин. Кырмыскалар – ояларда яки кырмыскалар оясында гаиләләр булып яшәүче җәмәгать бөҗәкләре. Аларның әйләнә-тирә мохиткә йогынтысы, һичшиксез, уңай, чөнки кырмыскалар урманны саклаучылар. Алар урманны куркыныч бөҗәкләрдән саклыйлар, алар яфраклар, агач кабыгы белән тукланалар. Ә урманнар планетада кислородның төп тәэмин итүчесе булып тора. Иштуган мәдәният йорты һәм китапханәсе белгечләре «Кырмыскалар дөньясына сәяхәт» чарасын үткәрделәр. Бу уңайдан без балалар белән урманга экскурсия үткәрергә, кырмыскаларны һәм аларның тормышларын күзәтергә булдык. Әңгәмә барышында алып баручы безгә күп кызыклы нәрсәләр сөйләде: урман кырмыскаларының файдасы һәм кырмыскалар оясын саклау ысуллары, шулай ук аларга сак карарга һәм кырмыска йортларын җимермәскә кирәклеге турында әйтте. Чынлыкта, кырмыскалар ялгызлыкны яратмыйлар һәм беркайчан да ялгыз яшәмиләр. Алар зур колонияләрдә яшиләр. Барысы бергә зур йорт-шәһәр төзиләр. Кырмыскалар оясының өстә һәм аның тирәсендә күп кенә шау-шулы кырмыскалар бар, аларның һәрберсе үз эше белән мәшгуль: кайбер кырмыскалар йорт эчендәге юлларны төзиләр һәм ремонтлыйлар, икенчеләре төзелеш материалы алып кайталар, өченчеләре азык, татлы үлән орлыклары, кечкенә кортларны аулап кайталар. Хәтта бала караучы кырмыскалар да бар. Алар личинкаларны карыйлар, аннары алардан каты казналы эшче кырмыскалар килеп чыга. Без балалар белән кырмыскалар дус бөҗәкләр дигән нәтиҗәгә килдек. Ахырда викторина булды, аның нәтиҗәсендә экскурсиядә иң игътибарлы, иң кызыксынучан, иң күзәтүчән катнашучы ачыкланды.

Гасырлар дәвамында иҗат ителгән телдән сөйләм сәнгате жанрлары буыннан-буынга тапшырылган. Фольклор-халык зирәклеге хәзинәсе, кешенең рухи дөньясын, аның фикерләрен, шатлыкларын һәм кайгыларын, өметләрен һәм көткәннәрен чагылдыру, гасырлар иләгендә иләнгән тормыш тәҗрибәсе. Иштуган авыл мәдәният йорты һәм китапханәсе белгечләре үткәргән «Халык зирәклеге хәзинәсе» белгечләр турниры, катнашучылар тарафыннан, халык зирәклегенең бетмәс-төкәнмәс келәтенә күз салуны, мәкальләр һәм әйтемнәр белән якыннан танышуны куз уңында тотты. Балалар рус һәм татар халкының авыз иҗаты дөньясына бик кызыклы сәяхәт ясадылар. Катнашучылар ике командага бүленеп, түбәндәге биремнәрне үтәделәр: мәкальләрне һәм әйтемнәрне дәвам иттеләр, халык җырларының атамаларын белделәр, викторина сорауларына җавап бирделәр, кроссвордны чиштеләр, «Тизәйткечләр» конкурсында ярыштылар, төрле үртәвечләрне искә төшерделәр. Иң күп балл җыйган команда җиңүче булды. Бала-чагаларның күңелен ачар өчен уйлап табылган күңел ачулар һәм шаяртулар балаларда аеруча кызыксыну уятты. Очрашуга әзерләнгән «Халык зирәклеге хәзинәсе» китап күргәзмәсендә балалар халык авыз иҗатының иң яхшы үрнәкләре белән таныша алды. Халыкның мәдәнияте тере, ата-бабаларыбызның акыллы сүзләре онытылмаганлыгын, аларның безнең заманнарга килеп җитүен аңлау күңелле булды.

18 августта Иштуган мәдәният йортында һәм китапханәсендә "Син генә мине аңларсың!" дип исемләнгән өлкәннәр өчен толерантлык буенча тренинг сәгате узды. Без олыларны «толерантлык»төшенчәсе белән таныштырдык. Бергәләп ачыклаганча, барлык кешеләр дә бик төрле: төрле киемнәр кияләр, төрле уеннарны яраталар, төрле телләрне беләләр, төрле гореф-гадәтләргә ия. Һәм бу төрлелеккә карамастан, кешеләр бер-берсе белән дус. Чарада катнашучылар толерант шәхеснең толерант булмаган шәхестән нәрсә белән аерылуын ачыкларга тырышып карадылар, үзләренең толерантлык дәрәҗәсен бәяләделәр, конфликтлы ситуацияләрдә булып, алардан чыгу юлларын эзләделәр. «Без нәрсәбез белән охшаш», «Нинди әкият каһарманына охшаганмын», «Без - фикердәшләр», «Кичерешләр тартмасы» уеннарында катнаштылар. Анда без барыбыз да төрле икәнебезгә тагын бер кат инандык - бу безнең байлык, безнең көч. Чара азагында барысы да башкаларны аңлау, аларның мәдәниятенә, карашларына, гореф-гадәтләренә яхшы мөнәсәбәттә булу бик мөһим дигән нәтиҗәгә килделәр.